Konuşma Gelişimi

Konuşma gelişimi çocuğun bir dil kullanarak etrafındaki kişiler ile iletişim kurması, söyleneni anlayabilmesi ve kendini kelime ve cümleleri kullanarak ifade edebilmesidir. Doğduğu andan itibaren gelişmiş bir işitme yeteneğine sahip bebek, konuşmayı ilk olarak etrafını dinleyerek öğrenir. İlk 12 ay konuşma gelişiminin temelinin atıldığı dönemken ilk üç yıl konuşma gelişimi için kritik dönemdir. Konuşmayı öğrenebilmek için bebeğin doğduğu andan itibaren konuşulan bir dili duyması, aktif olarak katılması gerekir. Yani bebekle konuşulması, onun etrafında konuşulanları duymasının sağlanması ve çıkardığı seslerin anlamlandırılması gerekir.

Konuşma gelişiminin belirli aşamaları vardır ancak her çocuğun bu aşamaları kat etme hızı ve yolu farklıdır. Bazı çocuklar konuşmayı daha erken yaşta öğrenirken bazıları daha geç öğrenir. Kimi çocuğun daha fazla desteğe ihtiyacı olurken, kimi çocuk desteğe ihtiyaç duymaz. 

Konuşma Gelişiminin Seyri  

Konuşma gelişiminin alıcı dil ve ifade edici dil olmak üzere iki alanı bulunur. Alıcı dil, yani konuşulanları anlama becerisi, ifade edici dilden daha önce ve daha hızlı gelişir.  Çocuk önce kendine özgü sesler çıkarmaya, etrafındaki konuşmaların tonlarını taklit etmeye başlar, daha sonra tek tük kelimeler gelir ve ilerleyen dönemlerde bu kelimeleri birleştirerek cümleler kurmaya başlar. Konuşma yaklaşık 12 aylık dönemde birkaç kelimeyi kullanması ile birlikte başlamış kabul edilir.

Doğum ve doğumu izleyen üç aylık dönemde bebek, insan seslerini duymayı tercih eder, cıvıldar, farklı durumlar için farklı şekilde ağlamaya başlar. Üçüncü aydan sonra bebek “ba-ba”, “da-da” gibi rastgele heceleri tekrarlamaya başlar, konuşan kişiye doğru başını çevirir ve ağız hareketlerini inceler. Heyecan, hoşnutluk ve hoşnutsuzluk gibi duygularını farklı seslerle anlatır ve ismi söylendiğinde bakar.

Altıncı aydan sonra alıcı dil gelişimi hızlanır. 3-6 aylık dönemde kendi adı söylendiğinde bakan bebek 6-9 aylık dönemde aile bireylerinin ismini öğrenmeye başlar. İsmi söylenen kişiye doğru bakar.  Bu dönemde bebek sesin kaynağını arar, “anne”, “baba”, “mama”gibi birkaç basit kelimenin anlamını bilir. “Hayır” denildiğinde anlar yüz ifadelerini ve ses tonlarını anlar uygun tepkiler verir.

9-12 aylık dönemde bebek çıkardığı anlamsız seslerle konuşmaları taklit eder. “Baba”, “anne”, “mama” gibi kelimeleri bilinçli ve doğru şekilde kullanmaya başlar, basit yönergeleri anlar ve sesleri tekrar eder.
12 aydan sonra bebek 18 aylık olana kadar 50-70 arası kelimeyi anlar ve 3 ile 20 arasında değişen bir sayıda kelimeyi kullanmaya başlar, birkaç beden kısmını gösterebilir, iki kelimeli cümleler kurar. 2 yaşına gelen çocuk 3 kelimelik cümleler kurmaya başlar, kelime dağarcığı 300 kelimeye ulaşır, sorular sorar ve yönergeleri anlayarak yerine getirir.

Çocuk 3 yaşına geldiğinde anladığı kelime sayısı yaklaşık 900, kullandığı kelime sayısı ise 500’e ulaşır. Sorular sormaya başlar ve “Nerede?”, “Kim?” gibi sorulara doğru cevaplar verir. Kendisi ile ilgili adı ve cinsiyeti gibi sorulara doğru cevap verir.

Dördüncü ve beşinci yaşlar konuşmanın iyice geliştiği dönemdir. Bu dönemde çocuk rahat bir şekilde iletişim kurar ve sohbet eder. Çoğu kelimeyi doğru telaffuz eder. Zaman kavramlarını, önde, arkada, yukarıda gibi kavramları anlamaya başlar. Belli bir konuya sadık kalarak hikaye anlatabilir. 5 yaşında bir çocuk yaklaşık 2800 kelimeyi anlar ve 2000 kelime kullanır ve dört beş kelimelik cümleler kurabilir.  7 yaşına kadar olan dönemde konuşma becerisi gelişir ve olgunlaşır. Zıtlıklar, eş anlamlılar ve benzerler gibi kavramları anlamaya başlar, adresini öğrenebilir ve üç aşamalı yönergeleri yerine getirebilir.

Konuşma Gelişimini Desteklemek İçin Ne Yapılmalı? 

Doğumdan itibaren göz teması kurarak bebek ile konuşmak ve iletişim kurmak konuşma gelişiminin desteklenmesi için en önemli yöntemdir.  Sakin ve tane tane, yumuşak bir ses tonuyla bebeğe günlük rutinlerin ve yapılan şeylerin anlatılması, duygu ve ihtiyaçların yansıtılması bebeğin zamanla konuşma ve iletişim kurmanın temel kurallarını öğrenmesine yardımcı olur.  Bebek kendi kendine sesler çıkarmaya başladığında bu sesleri dinlemek, bir şey anlatır gibi bir ihtiyacını dile getirdiğinde ne istediğini söze dökmek, o sesler çıkarırken dinleyip o susunca konuşmaya başlayarak sohbet eder gibi iletişim kurmak bebeğin konuşma gelişimine büyük katkı sağlar.

Konuşma Gelişiminde Olası Sorunlar Nasıl Anlaşılır? 

Her çocuğun gelişim seyri farklıdır. Bazı çocuklar konuşma gelişimindeki basamakları daha hızlı tamamlarken bazıları daha yavaş tamamlarlar. Bunun yanında konuşma gelişiminde belirli dönemlerde kazanılması gereken beceriler vardır. Bu becerilerin zamanında kazanılmaması bir konuşma sorununa işaret ediyor olabilir.

Eğer çocuk;

• İfadesizse, donuksa ve göz teması kurmuyorsa,
• Bir yaşını doldurduğu halde hiç kelime bilmiyorsa,
• Sık kullanılan nesneleri isimlendiremiyorsa,
• Konuşması zor anlaşılıyor ya da anlaşılmıyorsa
• Konuşmak yerine işaretlerle iletişim kurmaya çalışıyorsa,
• Cümle kurmakta zorlanıyorsa,
• Kelime dağarcığı kısıtlıysa,
• Konuşurken ses ve heceleri yutuyorsa,
• Sohbeti takip etmekte ve yönergeleri anlamakta zorlanıyorsa

bir uzmana başvurmak gerekebilir. 

Bu yazı çocuk gelişim sitesi CocukluDunya.com iş birliği ile hazırlanmıştır.