İnsanlarda ilk defa 1970 yılında Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde tespit edilmiştir. Sonrasında Orta ve Batı Afrika’daki ülkelerde görülen bu hastalığın sıklığı tam olarak bilinmemekle birlikte Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde 2005’e kadar yıllık 1000’e yakın olgu bildirilmiştir. Hastalık dönem dönem Afrika kıtasından enfekte hayvanlar ve insanlar aracılığıyla diğer kıtalara yayılmakta ve buralarda küçük küçük salgınlar yapmaktadır.
2. Neden son aylarda gündeme geldi? Dünyada devam eden salgının boyutu nedir?
29 Haziran itibariyle Afrika dışında ki 51 ülkeden toplam 5115 olgu bildirilmiştir. Olguların çoğunluğu İngiltere, Almanya, İspanya, Fransa, Portekiz, ABD, Kanada ve Hollanda’dan bildirilmiştir. Bu olguların ortak bir kaynaktan kaynaklanıp kaynaklanmadığı henüz bilinmemektedir.
Daha önce Afrika dışında görülen olguların hepsinin Afrika’dan gelen insanlar olmasına rağmen son dönemde Afrika dışında tespit edilen olgu sayısının toplam olgu sayısını geçmesi Dünya Sağlık Örgütünün dikkatini çekmiştir.
3. Hastalığın etkeni nedir?
Hastalığın etkeni Maymun Çiçeği Virüsü (Monkeypox Virus); çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsüdür. Ortopoks virüsüne ait bu virüsün Orta ve Batı Afrika’da yayılan iki farklı genetik alt tipi bulunmaktadır. Batı Afrika alt tipi, Orta Afrika (Kongo Havzası) alt tipine kıyasla daha hafif seyirli hastalık yapmaktadır. İlk bulgular şu an Afrika dışında görülen olgulardan elde edilen virüslerin Batı Afrika alt tipine ait olduğuna işaret etmektedir.
4. Virüs insana maymunlardan mı bulaşmaktadır?
Doğal konak bilinmemekle birlikte ve adında “maymun” geçmesine rağmen maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare gibi kemirgenlerde bulunan ve onlardan insana geçen bir hastalıktır. İlk olarak 1958’de araştırma laboratuvarındaki maymunlarda çiçek benzeri bir hastalık salgını yapınca Maymun Çiçeği olarak isimlendirilmiştir. Maymun çiçeği virüsünün doğadaki rezervuarları ve doğal döngüsü tam olarak bilinmemektedir.
5. Virüs nasıl bulaşmaktadır?
Virüs, enfekte hayvan veya insan ve virüsle kirlenmiş eşyalar (giysiler, havlu, çarşaf vb.) ile yakın temas sonucunda bulaşmaktadır. Virüs, cilt ve mukozalardaki (ağız, burun, göz,vb.) çatlaklar veya solunum sistemi aracılığıyla girer. Hayvandan bulaş; ısırık, hayvanın vücut sıvıları ve etiyle temas veya kirlenmiş cansız materyalden olabilmektedir. İnsandan insana bulaşın esas olarak solunum yolu damlacıkları ve yakın cilt teması ile olduğu düşünülmektedir. Damlacıklar uzak mesafelere gidemediğinden solunum yoluyla bulaş için; yüz yüze ve uzun süreli yakın temas gereklidir. Cinsel ilişki sırasında yakın cilt teması söz konusu olduğundan bu yollada bulaşabilmektedir.
6. Çiçek, Suçiçeği ve Kızamıkla benzerlikleri nelerdir?
Maymun çiçeğide aynı aileden bir virüs olduğundan çiçek hastalığında görülen cilt lezyonlarına benzer lezyonlar maymun çiçeğinde de görülmektedir. Suçiçeği ve Kızamık farklı virüs gruplarından olsada Maymun çiçeği lezyonları birbirine benzeyebilmektedir. Fakat lezyonların vücuttaki yerleşimleri, görüntüleri ve seyirleri farklılık göstermektedir. Günümüzde çiçek hastalığı aşı sayesinde yeryüzünden silinmiştir. Maymun çiçeğinde lenf adenopati olması önemli bir farklılıktır. Son bir ay içinde hastalığın görüldüğü Afrika ülkeleri, İngiltere, İspanya ve Portekiz gibi Avrupa ülkelerine gitmiş olan kişilerde tipik belirtilerin görülmesi maymun çiçeğini akla getirmelidir.
7. Belirti ve bulguları nelerdir?
Ateş, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişlik, yorgunluk, yaygın vücut ağrıları ve cilt lezyonlarına (döküntülere) neden olur. Belirtiler, virüs ile temas ettikten sonra ortalama 6-13 günde ortaya çıkar. Beş güne kadar kısalıp 21 güne kadarda uzayabilir.
Hastalığı 0-5 günlük invazyon döneminde ateş, baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı vehalsizlik görülür. Bu semptomlar birçok hastalıkta görülebilir ancak lenf bezi şişliğinin olması, Maymun çiçeğini özellikle çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayırmada önemlidir.
Cilt döküntüleri ateşten1-3 gün sonra yüzden başlayarak ortaya çıkar; gövdeden çok yüzde, kollarda ve bacaklarda görülür. Lezyon sayıları değişkendir. Döküntüler, kızarıklık (makül) şeklinde başlayıp, deriden kabarık (papül); ardından içleri berrak sıvı ile dolarak “vezikül” şekline dönerler. Daha sonra veziküllerin içindeki berrak sıvı sarımsı renkte bir sıvıya döner ve “püstüller” oluşur. Püstüllerde, kabuk bağladıktan sonra ortadan kalkar. Belirti ve bulguların olduğu bu dönem, genellikle 3-4 hafta sürer ve kendiliğinden iyileşir. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerde ve çocuklarda hastalık ağır seyredebilir.
8. Hangi durumlarda sağlık merkezlerine başvurulmalı?
9. Maymun Çiçeği hastası ile temas edilmişse ne yapılmalıdır?
Maymun çiçeği olduğu doğrulanan kişilerle temas etmiş olanlar, temastan sonraki 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından izlenmelidir. Belirti veya bulgular ortaya çıkarsa en kısa zamanda sağlık merkezine başvurmalıdırlar.
10. Tanı için ne yapılmalıdır?
Hastalık belirtileri olan kişilerin son 3-4 hafta içinde riskli bölgelere seyahat edip etmedikleri ya da benzer belirtileri olan kişilerle temas edip etmedikleri sorgulanmalıdır. Maymun Çiçeği hastalığından şüphe edildi ise ciltteki lezyonlardan sürüntü örnekleri alınarak laboratuvara gönderilmelidir. Günümüz de kesin tanı, PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) ile virüse ait DNA’nın gösterilmesine dayanmaktadır.
Antijen ve antikor testleri henüz yeterli doğrulukta sonuçlar vermemektedir.
11. Hastalığın ölüm oranı yüksek midir?
Maymun çiçeği hastalığı ortalama 2-4 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşmektedir. Ancak bağışıklığı baskılanmış kişilerde ve küçük çocuklarda ağır hastalık görülebilmektedir. Orta Afrika alt tipinde öldürücülük %11 iken son 3 aydır yeni olgulara neden olan Batı Afrika alt tipinin öldürücülüğü % 1 civarındadır.
12. Korunmak için aşı mevcut mudur?
Ülkemizde1980 yılına kadar Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, maymun çiçeği hastalığına karşı da yaklaşık % 85 oranında koruma sağlamaktadır. Bundan dolayı daha önce çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilirler ya da hastalıktan korunabilirler. Modifiye edilmiş atenüe aşı virüsüne (Ankara suşu) dayalı ACAM2000 2017 yılında ve Jynneos 2019'da maymun çiçeğinin önlenmesi amacı ile ABD Gıda ve İlaç Ajansı (FDA) ve Avrupa İlaç Ajansından (EMA) kullanım onayı almıştır. Aşı temas sonrasıda kullanılabilmektedir.
13. Tedavisi var mıdır?
Maymunçiçeği için semptomları hafifletmek, komplikasyonları azaltmak için ve uzun vadeli sekelleri önlemek için yeterli destekleyici tedavi verilmelidir.
Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen bir antiviral ajan, maymun çiçeği tedavisi için de ruhsatlandırılmıştır.
Bazı antivirallerin (tecovirimat, brincidofovir, cidofovir) maymun çiçeği hastalığında etkili olabileceği belirtilmektedir.
14. Çiçek aşısının Maymun Çiçeği’nden koruyuculuğu ne kadardır?
Dünya Sağlık Örgütü çiçek aşısının maymun çiçeğinden %85’e kadar koruma sağlayabileceğini bildirmektedir. Ancak çiçek aşısı 1980 den bu yana uygulanmamaktadır ve geçen bu uzun süreden dolayı koruyuculuğun hangi düzeyde olduğunu söylemek zordur. Bununla birilikte ev içi bulaşın çiçek aşısı olmuş kişilerde daha az olduğu ve ağır hastalıktan korundukları gözlenmiştir.
15. Koronavirüs gibi bir pandemi olasılığı var mıdır?
Maymun Çiçeğinin belirti ve bulgularının belirgin olması, bulaş için uzun süreli yakın temasın gerekmesi, daha önce uygulanan çiçek aşısının toplumu belli oranda koruması ve etken bir DNA virusu olduğu için daha az mutasyona uğraması gibi faktörler nedeniyle bir pandemiye yol açması olasılığı düşüktür.
16. Türkiye’de olgu saptandı mı?
Ülkemizde 29 Haziran 2022 de bir olgu saptanmıştır.
Acıbadem Labmed katkılarıyla hazırlanmıştır.
Kaynaklar:
Web sitemizdeki bilgiler kişileri tanı ve tedaviye yönlendirme amacı taşımaz. Tanı ve tedaviye yönelik tüm işlemlerinizi doktorunuza danışmadan uygulamayınız. İçeriklerde tedavi edici sağlık hizmetlerine yönelik bilgiler yer almamaktadır.
senCard kullanıcı deneyimini geliştirmek ve internet sitesinin verimli çalışmasını sağlamak amacıyla çerezler kullanılmaktadır. Çerez Bildirimi, Gizlilik Bildiriminin bir parçasıdır. Daha detaylı bilgi için Çerez Politikamıza bakınız. Çerezleri Kabul Ediyorum / Kabul Etmiyorum
x
